Hij is lange tijd een raadsel gebleven in mijn 20 jaar onderzoek naar mijn voorouders. Mijn moeders oma was Catharina Hubregtse geboren in 1859 te Goes als dochter van Jan Hubregtse en Catharina Thorens. Van beide is geen vader bekend bij huwelijk of overlijden, en in dit verhaal draait alles om de onbekende vader van Jan Hubregtse.
De Burgelijke Stand bracht zo als gezegd geen informatie. De overlijdensake van Jan Hubregtse vermeldt geen ouders en zijn geboorte viel net voor de invoer van de Burgelijke Stand. Ook zijn huwelijksakte gaf geen informatie over zijn ouders en de huwelijkse bjilagen, vijf in getalen, worden nog wel vermeldt in een index maar de bijlagen zelf zijn helaas verloren gegaan. De eerste aanwijzing naar Jan's vader komt uit het bevolkingsregister van Goes. Zijn moeder wordt een aantal keren vermeldt met de naam Dina Kelder in plaats van Dina Hubregtse. En de volkstelling van 1811 vermeldt Dina Hubregtse en direct daaronder Jan Kelder van 1 1/2 jaar oud.
Dit was het eerste echte puzzelstukje van de gezochte vader van Jan Hubregtse. Maar Kelder, was dit de naam van de vader? Of werd hier iets anders bedoeld. De website Zeeuwengezocht bood aanvankelijk geen uitkomst maar dankzij de doorlopende uitbreiding kwam uiteindelijk toch een huwelijk van een Janis Kelder (weduwe van Josine Dek) en Barendina Hubregtse naar voren 2 jaar voor de geboorte van de jonge Jan Hubregtse/Kelder. Het eerste puzzelstukje viel op zijn plaats Jan Hubregtse was de zoon van Jan Kelder. Maar wat ik ook zocht, ik kon niets vinden over deze Jan Kelder en ook zijn eerste vrouw Josine Dek was een raadsel.
Waarom wordt Janis Kelder niet meer wordt genoemd nadat zijn zoon Jan is geboren en waarom komt zijn zoon voor als Jan Hubregtse en niet Jan Kelder. Zijn ouders waren immers getrouwd?
Een vermelding van Jan Kelder overleden in Vlissingen op 28 december 1808 lijkt een stukje van de puzzel te zijn. Was Jan Kelder 2 maanden voor de geboorte van zijn zoon overleden? De burgelijke stand akte van dit overlijden gaf geen verwijzing naar Goes en er werd geen vrouw vermeldt. Toen ik een begrafenis inschrijving vond in de DTB van de Rooms Katholieke kerk te Vlissingen, voor een op 28 december 1808 overleden Joannes Keller, werd duidelijk dat dit toch niet onze Jan kon zijn. Zijn leeftijd was veel te jong en in de RK inschrijving werden ouders en vrouw genoemd. Helaas dit stukje past niet in mijn puzzel.
Om verder te komen moest ik elke minuscule aanwijzing onder de loep gaan nemen. Geen steen mocht blijven liggen zonder er onder te kijken. En dit leverde uiteindelijk een minuscuul puzzelstukje op dat toch in de puzzel bleek thuis te horen. Ik vond een referentie van een Suzanne Kelder die in het Huis van Bewaring van Middelburg was vastgezet en afkomsting was uit Hoedekenskerke. Omdat er in het bevolkingsregister van Goes ook een Suzanne Kelder voorkwam, kon het geen kwaad om Hoedekenskerke eens onder de loep te nemen. Misschien zou Suzanne een zus kunnen zijn.
De DTB boeken van Hoedekenskerke blijken nog niet te zijn opgenomen in de database van Zeeuwengezocht, maar er bestaan wel digitale versies op familysearch. Hoedekenskerke is een heel klein dorpje dus het doorzoeken van de doopboeken zou geen probleem mogen zijn, desnoods blad voor blad. Dit laatste bleek niet nodig want er bestaat al een index van het hele DTB boek. En wat schets mijn verbazing toen ik het huwelijk tegen kwam van Janis Kelder met Josine Dek en de doop van 3 van hun kinderen, waaronder Suzanne Kelder en precies in het goede jaar.
Wouw, dit gaf in eens een heel ander licht op de puzzel. Suzanne was geen zus maar een dochter uit zijn eerdere huwelijk. Ik had ineens een duidelijk tijdlijn, Janis was getrouwd in 1782 en had in dat huwelijk 3 kinderen gekregen. Ik ging opnieuw alle eerdere bronnen nalopen, een CD met DTB informatie van Goes kwam weer naar boven. Daar bleek Suzanne ook in vermeld te worden als moeder van een buitenechtelijk kind met als doopgetuige Janis Kelder. Een Janis kelder vermeldt in het poortersboek van Goes als afkomstig uit Picardië. Hmmm wacht eens, de huwelijksinschrijving in Hoedekenskerke vermelde dat Janis afkomstig was uit Zeezandwaart in Pikkardije. Een onmiskenbare match, de inschrijving als Poorter te Goes geeft een jaartal dat Janis naar Goes is gekomen. De diverse vermeldingen van Janis Kelder gaven 2 keer een leeftijd, helaas niet met elkaar in sync, maar het geeft een tijdsvak voor zijn geboorte, tussen 1753 en 1759.
Als in een stroomversnelling komen allemaal gegevens naar voren. De site Historie van Goes vermelde een Janis Kelder die een kroegeniers vergunning had gekregen in hetzelfde jaar dat hij poorter van Goes was geworden. Hij had de kroeg "De Drie Morianen" overgenomen. En in 1803 was hij slijter geworden vanuit een gehuurd pand in de Korte Kerkstraat verkocht hij sterke drank op kleine schaal. De DTB boeken op de CD hielden voor begravenissen op bij 1806, maar vermelde wel in 1802 het overlijden van de vrouw van Janis Kelder, dat moet dus Josine Dek zijn geweest. Familysearch bleek nog verder te gaan en met het blad voor blad nakijken van de begrafenis vermeldingen voor 1810, vond ik in januari 1809 het overlijden van Janis Kelder. Dat was één maand voor de geboorte van zijn zoon, mijn betovergrootvader, Jan Hubregtse.
Alle feiten op een rijtje:
Jan Kelder, geb. Zeezandwaart in Pikkardije tussen 1753 en 1759, lidmaat Hoedekenskerke 13-4-1783, Met Attestatie vertrokken naar Goes 8-1-1795, poorter Goes 13-8-1796, Kroegenier Goes "De Drie Morianen" 1796, Slijter Goes 1803 (in gehuurd pand aan de Korte Kerkstraat), Goes 30-1-1797 koopt de kroeg "De Drie Morianen" van Cornelis Maartensen, overl. Goes 25 jan 1809, 1; otr/tr. Hoedekenskerke 19-1/6-2 1782 Josine Lambrechtse Dek, geb/ged. Hoedekenskerke 9/14 okt 1753, lidmaat Hoedekenskerke 13-04-1783, ovl. Goes 8-1802, dr. van Lambrecht Janse Dek en Krijna Adriaanse Haasdonk, 2; otr 2 Goes/Middelburg 30-5/7-6 1807, tr. Goes 24-6-1807 Barendina Hubregtse, geb. Middelburg Ambagt 15 feb 1782, ovl. Goes 14-6-1853.
Uit 1e huwelijk:
1. Joosje Kelder, ged. Hoedekenskerke 14-4-1782, get. de vader zelf die Luthers was, ovl. Hoedekenskerke 21-4-1782.
2. Suzanne Kelder, geb/ged. Hoedekenskerke 27/30-1-1785, get. Joseph Keller en Susanna Catharina Sleiser, ovl. Goes 19-1-1835; Gedaagde Middelburg 1-4-1817, aanklacht valsheid in geschrifte; gedetineerde Middelburg 1817.
3. Crijna Kelder, geb/ged. Hoedekenskerke 13/22-1-1786, get. Willemijna Dek
Uit 2de huwelijk:
1. NN Kelder; geb. Goes 29-4-1808, ovl Goes 29-4-1808 oud 1 uur.
2. Jan Hubregtse; geb. Goes 13-2-1809, ovl 's-Heerenhoek 29-5-1883.
Tijd om uit deze brij aan gegevens een plaatje te schetsen van onze geschiedenis door de ogen van mijn oudouder Janis Kelder.
In 1781 of in de jaren daarvoor arriveert Janis in Hoedekenskerke. Hij is Luthers gedoopt en op dat moment achter in de twintig. De jaren tachtig in de 18e eeuw waren rumoerig. In Amerika hadden de Britse koloniën een onafhankelijkheids oorlog gevoerd en zich los gemaakt van de Briste Kroon. En de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was in rep en roer door de Patriottenbeweging. Men was het absolutisme van Willem V beu en wilde meer democratie. Maar de bevolking was sterk verdeeld. Er was nog steeds een grote aanhang voor onze Prins van Oranje. In Frankrijk was grote onvrede over het absolutistische bewind van Louis XVI en de extravagante levenstijl van zijn vrouw Marie Antoinette. En bij onze zuiderburen was men juist weer niet gedient van de "verlichte" politiek van Jozef II van Oostenrijk. Het rommelde in heel Europa, zoals als Bob Dylan bijna 2 eeuwen later zong: "De Times they are a changing".
Waarom Janis naar Zeeland kwam weet ik nog niet. Mogelijk was hij als matroos of militair met een schip meegekomen en is na het afmonsteren door Zeeland gaan zwerven en kwam hij toevallig in Hoedekenskerke terecht.
Eenmaal aangekomen in Hoedekenskerke begint hij een relatie met Josine dek, dan 28 jaar oud. In 1781 blijkt ze zwanger te zijn. Omdat Josine Gereformeerd was en Janis Luthers was een huwelijk problematisch, maar Janis belooft zijn belijdenis te doen en zich te bekeren tot de Gereformeerde kerk. En zo komt het nog net voor de geboort, op 9 februari 1782 tot een huwelijk.
De geboorte gaat zoals zovaak in die tijd niet vlekkeloos en de jonge baby overlijdt al na een week. De belijdenis wordt hierdoor wellicht uitgesteld maar op 13 april 1783 een jaar na zijn huwelijk doet Janis dan toch belijdenis en wordt als lidmaat tot de kerk van Hoedekenskerke toegelaten.
Als zijn tweede kind wordt geboren in 1786 mag zijn Lutherse familie zelfs optreden als doopgetuigen. Normaal gesproken is dat geen vanzelfsprekendheid maar door de kerkraad was al in 1748 een besluit genomen dat dit mogelijk maakte. Zo lezen we in de doopinschrijving van Jan's tweede kind (Suzanne) "Getuige Joseph Keller en Susanna Catharina Sleiser, beide Luthers maar de ouders van de kinders beide zijn gereformeerd vergelijk aan 't het geval dan den 19 april 1765". Het bedoelde besluit staat inderdaad opgetekend bij een doopinschrijving van de datum 19 april 1765 in hetzelfde doopboek.
"Een sonderling advijs des Classis dat men namentlijk kinderen van Lutherschen ouders ten doop zal toelaten mits de ouders op alle mogelijken wijzen te instinueeren wat zij te beantwoorden hebben en tot toestemming der zaken die te beantwoorden zijn te bewegen, na indien het wezen kan na gereformeerde getuigen een te laten omzien Waarbij teffens geresolveerd is indien Luthersche ledematen bij ons genegen waren te commiuneeren den zulken als dan zulks toe te laten. Classis van Goes 9 janu[ari] 1748"
[ met dank aan Willem Hak voor de correcties ]
Op 8 januari 1795 besluit Janis met zijn vrouw en kind naar Goes te verhuizen. Hij heeft kennelijk wat kapitaal weten te verzamelen want in Goes koopt hij zich in 1796 in als kroegbaas van de kroeg "De Drie Morianen" te Goes. Uiteraard moest hij hiervoor eerst een volle burger van Goes worden, vandaar de inschrijving als poorter van Goes in datzelfde jaar. In het zelfde pand van De Drie Moriaenen, gelegen bij de Ganzepoort zat in 1590 ook al een herberg onder de naam "De Moriaen". Later is de kroeg nog hernoemd naar "Het Wapen van Zeeland", tegenwoordig is er een aziatisch restaurant in gevestigd. Het pand zelf is een rijksmonument.
Het bestaan als kroegbaas was kennelijk niet helemaal wat Janus zich er van voorstelde, of hij werd door andere omstandigheden gedwongen het weer op te geven. In 1799 wordt het pand weer verkocht en als in 1803 de eigenaar zijn vergunning overdoet aan zijn schoonzoon, besluit Janis zich als slijter te vestigen in een gehuurd pand aan de Korte Kerkstraat te Goes. Dit hield in dat hij op kleine schaal sterke drank mocht verkopen, mits hij zich zou onthouden van het tappen van zoopjes en zetten van gelagen. Mogelijk heeft het overlijden van zijn vrouw in 1802 deze verandering geïnitieerd.
Janus was zeker niet de enige die dit probeerde. In die periode is het aantal vergunningen dat in Goes hiervoor is afgegeven flink gestegen. Of dit gewoon toeval is, of dat dit misschien komt door dat mensen onder de Franse bezetting een grotere behoefte hadden om hun verdriet weg te drinken is puur gis werk. Maar een parallel met de jaren twintig van de 20e eeuw lijkt onmiskenbaar.
Alleen met zijn dochter Suzanne die inmiddels 18 is geworden ontmoet Janis zijn tweede vrouw Dina Hubregtse uit Middelburg Ambacht afkomstig. Zij arriveert rond de zelfde periode in Goes. De twee besluiten te gaan trouwen en zoals het hoort wordt hun huwelijksaankondiging zowel in de plaats van herkomst van de bruid als die van de bruidegom ingeschreven. En zo komt het tot een huwelijk op 24 juni 1807. Tien maanden later wordt hun eerste kindje geboren. De bevalling gaat niet goed want het kind overlijdt al binnen een uur na de bevalling. Dina overleeft de bevalling wel, maar de rampspoed is nog niet voorbij. Dina wordt al snel weer zwanger, maar haar man wordt ziek en wordt opgenomen in het Gasthuis van Goes. Hier overlijdt Janis op 25 januari 1809.
Dina blijft hoog zwanger en zonder middelen van bestaan achter en moet haar toevlucht nemen tot de armenzorg. Waarschijnlijk woont ze al in het Manhuis als ze op 13 februari 1809 bevalt van haar tweede kind. Ze noemt hem Jan, naar zijn vader maar om onduidelijke redenen wordt het kind al snel Jan Hubregtse genoemd. Elke verwijzing naar zijn overleden vader Janis Kelder verdwijnt uit zicht. Jan en Dina wonen lange tijd in het Manhuis, pas als Jan gaat trouwen met Catharina Thorens die hij ook in het manhuis heeft leren kennen begint heel langzaam de situatie te verbeteren. Pas in de laatste jaren van zijn leven weten Jan en Catharina weer een klein huisje in 's-Heerenhoek te bemachtigen waar ze hun oude dag in redelijke gezondheid kunnen beleven.
Het is bijzonder dat Dina en haar kind onder deze omstandigheden wisten te overleven. Dit is alleen mogelijk omdat Goes al geruime tijd hiervoor het armoede probleem had aangepakt en voor die tijd zeer goede voorzieningen had opgezet voor de opvang van de armen in de samenleving. Er was zelfs ruimte voor onderwijs aan de kinderen in het Manhuis. En hoewel de leefomstandigheden verre van ideaal waren, had men een dak boven het hoofd en kreeg men voldoende te eten.
En zo heeft deze zoektocht naar mijn oudouder Janis Kelder, mij veel geleerd over het leven aan het eind van de 18e eeuw. De omwenteling van het oude feodale stelsel naar een meer moderne democratie ging zeker niet zonder slag of stoot. Naast de vele oorlogen die hier uit voort zijn gekomen, ontstond er ook op grote schaal armoede. De samenleving was echter niet blind voor het probleem, en binnen de mogelijkheden van de tijd probeerde met de getroffenen zo goed mogelijk op te vangen. De vele bronnen waar ik uit kon putten zijn het resultaat van de politiek van Napoleon, die een dienstplicht invoerde om zijn grootte legermacht te kunnen opbouwen. Hiervoor moest hij weten wie, waar leefde en hoe oud zij waren. De volkstellingen die daar uit voortvloeide en de opzet van de burgelijke stand hebben mij uiteindelijk inzicht kunnen geven in het leven van Janis Kelder. De zoektocht is zeker nog niet voorbij. Hoewel het beeld van de puzzel nu is omlijnd, zijn er nog vele onbekende delen in het leven van Janis. Waar is hij precies geboren? Wie waren zijn ouders? Hoe is hij in Zeeland beland?
Bronnen
- DTB boeken Hoedekenskerke
- de site Historie van Goes
- Bevolkingsregister van Goes (momenteel is de site offline)
- de site Zeeuwen Gezocht.
- Volkstellingen Zeeland (CD uitgave)
- DTB boeken van Goes (CD uitgave)
- zie ook Janis Kelder