zaterdag 12 december 2009

De kinderen van Pouwel Assies

Deze keer een reprint van een brief uit 1988 waarin Jan van Hunnik zijn bevindingen weergeeft m.b.t. de eerste generatie in Zwolle die zich van Aalderen noemt.


Mr. C. J. van Hunnik
Aan: Hubert van Aalderen


Utrecht, 21 augustus 1988

Geachte heer Van Aalderen,

met excuses voor de vertraging krijgt U hierbij dan het beloofde verslag van hetgeen ik aan genealogische feiten en vermoedens omtrent onze voorvader Hendrik Pauwelsz cs gevonden heb tijdens mijn bezoek op 5 augustus jl. aan het gemeentearchief van Zwolle.

Onze ontmoeting aldaar in april was puur toeval, want ik was er al in jaren niet meer geweest. Maar uw geweldige vondsten en het vermoeden dat in de verstreken jaren het alfabetische kaartenbak systeem waarschijnlijk behoorlijk uitgebreid zou zijn hadden me nieuwsgierig gemaakt. Die middag in april was inderdaad zo veelbelovend dat ik concludeerde dat het de moeite waard zou zijn er eens een hele vrije dag door te brengen. Dat is dan 5 augustus jl geworden.

Uitgangspunt bij mijn zoeken was het fraaie geheel aan feiten omtrent de Van Aalderens zoals u het vastgesteld hebt: Hendrik Pauwelsz die als weduwnaar op de Nijstad op 1 juli 1679 te Zwolle trouwt met Mechteld Jacobs en daarna tenminste acht kinderen in Zwolle laat dopen.

Volledige zekerheid over het eerdere huwelijk van Hendrik Pauwelsz zal er wel nooit kunnen komen, maar ik meen dat er voldoende gronden zijn om met u aan te nemen dat het op 13 nov 1677 gesloten huwelijk van een Hendrik Pauwelsz met Trijne Jans wel degelijk onze Hendrik betreft. Het is immers een logisch relaas: Hendrik Pauwelsz heet in 1677 jongeman van Heino (waar het goed ‘De Alerdink’ ligt) hij komt in 1678 met attestatie uit Heino naar Zwolle (zie lidmatenboek 1, blz. 277) en woont in 1679 bij tweede huweiijk inderdaad te Zwolle, nl. op de Nijstad, terwijl zijn nakomelingen zich enkele tientallen jaren later van Alerdink, van Aalderink en van Aalderen gaan noemen. En een andere Hendrik Pauwelsz, een eventuele naam- en tijdgenoot die verwarring zou kunnen geven vond ik niet (over een Hendrik Pauwelsz X Jenneke Jans zal ik straks nog wat zeggen!!). Het lijkt mij derhalve dat we gevoegelijk aan kunnen nemen dat de man van Trijne Jans en de weduwnaar die met Mechteld Jacobs trouwde een en dezelfde persoon zijn. Dan kom ik nu aan een gegeven dat ik 14 april jl. op de valreep in de kaartenbak vond: Hendrik Pauwelsz, man van Trijne Jans, maakte 26 aug 1678 te Zwolle zijn testament. Het fiche vermeidde dat het testament de bladzijden 242-244 besloeg. Dat betekende dat het te lang was om een doorsnee testament op de langstlevende te zijn; die beslaan meestal minder ruimte. Er moet dus meer instaan en juist dat feit deed mij besluiten terug te gaan en het testament in originali in te zien. En dat bleek de moelie waard te zijn: Hendrik Pauwelsz en Trijne Jans, Echtelieden, maakten inderdaad elkaar over en weer tot erfgenaam, maar bovendien liet Hendrik honderd gulden en al zijn kleren als legaat na aan zijn vader Pouwel Assies. Mocht vader Pouwel op Hendrik’s sterfdag niet meer in leven zijn, dan zou hetzelfde legaat gaan naar Hendrik’s broers en zusters (van wie zo jammer!!- niet de namen werden genoemd). Trijne Jans deed iets dergelijks: zij bestemde een legaat voor haar twee zusters, die WEL met name werden genoemd, nl. Aeltie Jans en Anna Jans. Conclusie: Hendrik’s vader heette Pouwel Assies en was in elk geval op 26 aug 1678 nog in leven, Hendrik had meerdere broers en zusters (tenminste twee van elk!) en bovendien was er nu een logische verklaring voor de voornaam van Hendrik’s oudste zoon: Assuerus is immers de officiele vorm van de volkse voornaam Asse of Asje. Onze voorvader van 1683 was blijkbaar NAAR ZIJN OVERGROOTVADER genoemd. Dat een in leven zijnde grootvader bij de vernoeming werd overgeslagen komt vaker voor, vooral in conservatieve gemeenschappen. Er leefde blijkbaar nog het oude heidense idee dat met de naam iets van de kracht over zou gaan van de vernoemde en dat deze er door zou verzwakken; een naam had een zekere magische kracht en wie over de naam kon beschikken, kon de drager schaden, denkt u maar aan het sprookje van Repelsteeltje.

Mijn volgende stap was in de kaartenbak te kijken of er iets over een Pouwel Assies in te vinden was. Dat was een gok, maar inderdaad vermeldde een fiche: Pouwel Assies komt juni 1692 met attestatie van Zwolle vanuit....Heino!! Heb daarna dit in origineel (op microfiche) nagezien, waarbij bleek dat tegelijk met Pouwel Assies ene Batien Lubberts ook met attestatie van Heino naar Zwolle kwam. De twee namen Pouwel Assies en Batien Lubberts staan door een accolade verbonden maar er staat geen EL (- echtelieden) bij, zodat ik vermoed dat, zo Batien al iets met Pouwel te maken had, ze waarschijnlljk niet zijn vrouw was. Misschien een dienstbode of zelfs iemand die alleen maar toevallig tegelijk met Pouwel ult Heino naar Zwolle kwam.

Verder bleek Pouwel Assies nog eens vermeld te worden in de kaartenbakken. Op 18 juli 1690 maakten Evertje Pouwels en Hermen Mensing, Echtelieden, een mutueel testament "op de langstlevende" en -net als bij Hendrik Pouwelsz- werd er, nu dus door Evertje Pouwels een legaat (van dertig gulden) gemaakt t.b.v. haar vader Pouwel Assies. ik ben geneigd in Evertje dan ook een zuster van Hendrik Pouwelsz te zien. Van Evertje vond ik verder: trouwde 10 april 1686 te Zwolle als jongedochter op den Dijk met Hermen Mensing, weduwnaar op het Eilant. Op 31 juli 1690 lieten ze in Zwolle een dochter Aaltje dopen. Blijkbaar werd het testament gemaakt toen Evertje hoogzwanger was. Het kwam vaker voor dat net voor de eerste bevalling (in die tijd een risicovolle gebeurtenis!) testament werd gemaakt. De voornaam Aaltje komt overigens ook voor onder de kinderen van Hendrik Pouwelsz! Verder vermocht ik niets te vinden van het echtpaar Mensing X Pouwels.

Vervolgens ben ik gaan zoeken naar lieden die a) de achternaam cq het patronym Pouwels voerden en b) een zoon Asse/Assuerus hadden. Ook dat had resultaat: er kwam er een uit de bus en zijn gegevens luiden alsvolgt: Gerrit Pouwelsz, in 1684 jongeman van Lente (-- een gehucht bij Wijthmen en niet ver ten noorden van de Alerdink!), trouwde Zwolle 20 april 1684 met Hendrikje Aloffs, jongedochter van Zwolle. Hun kinderen:
1) Aaltje, gedoopt Zwolle 26 mrt 1685
2) Alof, gedoopt Zwolle 23 sept 1686
3) Alof, gedoopt Zwolle 20 mrt 1689
4) Asje, gedoopt Zwolle 13 april 1690
5) Henricus, gedoopt Zwolle 25 april 1693
6) Aaltie, gedoopt Zwolle 23 aug 1696

Hierbij vallen twee dingen op: A) Ondanks zijn patronym Pouwelsz is er geen zoon Paulus bij de kinderen, maar wel (na de vernoeming van schoonvader Alof, dus als zijn familiekant weer aan de beurt is) een zoon Asje (Assuerus). En B) Het tweede kind (tevens oudste zoon en stamhouder) heet Alof, dus naar haar kant, zodat men vrijwel zeker kan concluderen dat het oudste kind dan naar zijn kant moet heten, vermoedelijk dus naar zijn moeder en dat is weer de naam Aaltje die we ook tegenkwamen bij Hendrik Pouwelsz en Evertje Pouwels. Pouwel Assies zal dus met ene Aaltje getrouwd geweest zijn. We zullen heel verrassend zo meteen Gerrit Pouwelsz en zijn gezin in een andere context nog eens tegenkomen en wel zodanig dat voor mij 100% zeker is dat hij een broer was van Hendrik Pouwelsz.

Eerst nog even lets anders: ik zocht ook nog op de combinatie "van Lente" en het patronym Pouwels. Gok dat leverde nog wat op en wel: Fennigje Pouwels, jongedochter van Lente, trouwde Zwolle 1 aug 1674 met Gerrit Hendriksz, met bovendien de toevoeging: de proclamaties gaan ook Ter Heijn (= tot Heino). Waaruit blijkt dat Lente onder het kerspel Heino viel (hoewel soms naar Dalfsen wordt verwezen).

Ook werd ik hooglijk geintrigeerd door het huwelijk van Hendrik Pouwelsz’s dochter Mechteld (gedoopt Zwolle 1 april 1690) met een naamgenoot, nl. Henricus van Alerdink. Omdat de naam Van Alerdink/Van Aalderink etc zo nieuw was (hij komt immers pas na 1700 voor en Mechteld en Henricus trouwden in 1718) zou Mechteld met zeer nabij verwant persoon getrouwd geweest moeten zijn, anders had deze nooit, net als zij, de immers zo nieuwe achternaam Van Alerdink kunnen voeren. Dus besloot ik naar Henricus doop te zoeken in Zwolle. De twee oudste kinderen uit het huwelijk van Henricus van Alerdink en zijn vrouw (en naamgenote) Mechteld van Alerdink heetten Gerrit en Hendrikus. En aangezien Mechteld’s vader Hendrik (Hendrik Pouwelsz) heette zou hij een zoon geweest moeten zijn van een Gerrit. En wanneer ze inderdaad nauw verwant waren, zou zijn vader een Gerrit Pouwelsz geweest moeten zijn, anders was niet te verklaren waarom beide echtelieden Van Alerdink heetten, de link moest immers aan de zijde van de respectievelijke vaders zitten. En -heel verrassend- de enige Gerrit Pouwelsz die tussen 1670 en 1700 een zoon Hendrik had laten dopen was de al eerder genoemde Gerrit Pouwelsz, jongeman van Lente en man van Hendrikje Aloffs!!! Dus lijkt het mij zeker dat de op 25 april 1693 in Zwolle gedoopte Henricus, zoon van Gerrit Pouwelsz identiek is met de man van Mechteld van Alerdink en dus tevens haar volle neef.

Ik heb nog gepoogd via een andere weg deze verwantschap bewezen te krijgen. In het gewest Gelderland was naar ik wist een voorschrift van kracht geweest dat een huwelijk tussen nabije bloedverwanten pas toeliet na het verlenen van dispensatie door het Hof van Gelderland en al deze dispensaties zijn indertijd gepubliceerd. Een oppervlakkig onderzoek naar het bestaan van een dergelijk voorschrift in het gewest Overijssel leverde tot nu toe nog geen resultaat op, maar misschien stuit u er nog eens op. En als dan aan Mechteld en Henricus een dispensatie wordt verleend wegens huwelijk "tussen broederskinderen" (zoals dat officieel heette), dan is er echt een bewijs dat Gerrit Pouwelsz en Hendrik Pouwelsz broers waren (iets waar ik overigens niet aan twijfel, maar een mens ziet graag een definitief bewijs!).

Voorts intrigeerde mij het voorkomen van een Hendrik Pouwelsz die -getrouwd met een Jenneke Jans- op 27 juni 1680 te Zwolle een dochter Catrina liet dopen. Hoe ik ook zocht, ik vond verder geen enkel spoor van deze Hendrik Pouwelsz. Alleen maar van onze Hendrik Pouwelsz en zijn Mechteld Jacobs, die overigens wel weduwnaar was van een Jans (nl. Trijne Jans). Het vermoeden van een verschrijving bij het noteren van de naam van de moeder van de dopelinge kwam toen bij me op. En daarmee het idee dat Catrina wel degelijk bij het gezin van Hendrik Pouwelsz X Mechteld Jacobs hoort. Voor deze stelling zijn trouwens nog drie goede argumenten aan te voeren: a) tussen Hendriks huwelijksdatum (1 juli 1679) en de doop van zijn eerste kind (Jenneke op 10 oct 1681) zit een "gat". En daarin zou wonderwel de doop van Catrina van 27 juni 1680 passen. De reeks huwelijk juli 1679-kind juni 1680-kind okt 1681-kind aug 1683 is dan tenminste regelmatig; b) de Geschwister Van Aalderen noemden allen een of meer dochters Catrina (Assuerus op 18 april 1720 en op 16 nov 1723, Jacobus op 20 aug 1719, Mechteld op 12 april 1731 en Hermannus op 21 mei 1730 en op 23 oct 1732). Vanwaar deze grote verknochtheid aan de voornaam Catharina, die nergens in de familie voorkomt? Zou het hebben van een oudste zuster met die voornaam misschien een verklaring zijn?; en c) het kwam hier te lande vaak voor dat het oudste kind uit een tweede huwelijk de voornaam kreeg van de overleden eerste vrouw of man van vader of moeder. Catrina zou dan vernoemd zijn naar Trijne Jans, de jongoverleden eerste vrouw van haar vader Hendrik Pouwelsz.

Ik denk dat we derhalve de mogelijkheid dat de dopeling van 27 juni 1680 ook bij het gezin van Hendrik Pouwelsz en Mechteld Jacobs hoort serieus moeten nemen.

Tenslotte nog het jongste kind van Hendrik Pouwelsz: dat was de in 1699 geboren Janna. Van haar vond ik op de naam Van Aalderen + varianten niets, wel vond ik: Janna Aalering, gehuwd met Jan Thijsz Steenbergen, laten dopen 1) Annigje (Zwolle 16 dec 1729) en 2) Claas (Zwolle 30 oct 1732). Of zij identiek is met Janna ult 1699 kon ik door tijdgebrek niet uitvinden, maar het is niet uitgesloten. Nader onderzoek zou uitsluitsel kunnen geven.

Het (uitgetypte) doopboek van Zwolle heb ik geheel doorgelezen van 1648 t/m 1664, maar ik vond geen Mechteld Jacobs die in aanmerking komt als onze voormoeder. Alleen een Mechteld, dochter van Jacob Hagedoorn en Willentien Sel (gedoopt Zwolle 30 jan 1657) Omdat de voornaam Willempje onder de kinderen van Hendrik Pouwelsz en Mechteld Jacobs niet voorkomt, lijkt deze Mechteld Hagedoorn niet identiek met de latere vrouw van Hendrik Pouwelsz. De naam Sel ken ik trouwens ook van elders. Dat was in de 17e eeuw een schippersfamilie met hoofdzakelijk vaste woonplaats in Dordrecht en Tiel. Echte "zwervers" dus. Mechteld Jacobs heette trouwens bij huwelijk jongedochter van Oldeneel, welk gehucht dichtbij de kerk van Windesheim ligt. De doopboeken van Windesheim beginnen in 1659, waarschijnlijk net te laat om de doop van Mechteld te bevatten maar misschien lieten haar ouders (Jacob N. en Jenneke N??) er wel andere kinderen dopen vanaf 1659?

Ik Heb me ook nog even verdiept in de getuigen bij de diverse Van Aalderen huwelijken. Daar kwam een interessant feit uit: bij de ondertrouw van Mechteld (Zwolle 2 april 1718) met Henricus van Alerdink werd vermeld: haar getuige de moeder, zijn getuige de stiefvader. Dus leefde Mechteld Jacobs nog op 2 april 1718; Gerrit Pouwelsz was blijkbaar voor die datum reeds overleden en Hendrikje Aloffs was hertrouwd. Er zou nog uit te zoeken zijn met wie en wanneer Hendrikje Aloffs hertrouwde om zodoende Gerrit’s overlijdensjaar (zijn laatste kind werd gedoopt op 23 aug 1696) enigszins te bepalen.

Met betrekking tot Hendrina Morren, de vrouw van Assuerus van Aalderen, moet ik iets rechtzetten. ik had op 5 augustus (i.t.t. 14 april) meer tijd het gezin van haar ouders Gerrit Morren en Grietje Scholte te reconstrueren. Daar kwam het volgende uit: Gerrit Hendriksz Morren, huwde Zwolle 30 mei 1671 Grietje Jansen Scholte, j.d. in de Walstraat; kinderen:
1) Geertruyt, gedoopt Zwolle 5 mrt 1672
2) Johannes, gedoopt Zwolle 2 mrt 1673
3) Geertruyt, gedoopt Zwolle 12 mrt 1676
4) Geertruyt, gedoopt Zwolle 6 oct 1677
5) Berent, gedoopt Zwolle 16 oct 1679
6) Janna, gedoopt Zwolle 15 mrt 1681
7) Berent, gedoopt Zwolle 16 feb 1683
8) Hendrik, gedoopt Zwolle 14 april 1685
9) Hendrina, gedoopt Zwolle 4 nov 1686
10) Hendrina, gedoopt Zwolle 28 mel 1688
11) Hendricus, gedoopt Zwolle 17 jan 1692

U ziet het al waarschijnlijk, de Hendrina van 1686 is een jonggestorven kind, onze voormoeder is derhalve de dopeling van 28 mei 1688. De reeks kinderen is regelmatig op een "gat" na tussen het tweede en derde kind. Doorlezing van het doopboek van december 1673 tot ongeveer juni 1675 zou misschien nog een kind aan het licht kunnen brengen.

Tenslotte vond ik nog het nodige over mijn Buisman-voorouders, maar daar stamt u niet vanaf, dus dat laat ik hier weg. Wel van belang voor U zijn de voorouders Hellendoorn. Daarvan vond ik:

Gerrit Jansz van Hellendoorn, zie testament Zwolle 26 feb 1688;
huwde I. Annigje Willems, overl. tussen 1661 en 1667
huwde II. (Zwolle 11 juni 1667 als wednr wonend bij de Diezerpoort) Berentien Arents, weduwe van Jan ten Have.
Kinderen uit het eerste huweiijk:
1) J(oh)annes, zie onder
2) Annigje, gedoopt Zwolle 27 jan
Kinderen uit het tweede huwelijk:
3) Anna Margrieta, gedoopt Zwolle
4) Joanna
5) Lubbertus, gedoopt Zwolle 17 nov 1671; huwde Berentien 1661 29 jan 1668
6) Aleida
7) Anna Margrieta, gedoopt Zwolle 26 feb 1688

Johannes Hellendoorn, geboren ca. 1655 (doop niet gevonden); huwde Zwolle 6 nov 1681 Hermpje Willems, gedoopt Zwolle 1 april 1660, dochter van Willem Arentsz en Derkje Jans. Uit dit huwelijk naast onze voorvader Wieldert (1693-1771) o.a. als oudste kind Arent (gedoopt Zwolle 12 sept 1682; ook hier weer die vernoeming naar een overgrootvader en NIET naar een grootvader!) en een Anna Margrieta (gedoopt Zwolle 19 mel 1684 en op 3 mei 1711 te Zwolle gehuwd met Jan Cornelisz van den Bosch). Het veelvuldig voorkomen van de voornamen Anna Margrieta is misschien een houvast bij verder onderzoek?

Kort samengevat kom ik tot de volgende globale opstelling:
Pouwel Assies, geb. verm. ca. 1620, woonde onder Heino, verhuisde in 1692 naar Zwolle, overl. na juni 1692; huwde met Aaltje N. Kinderen:
1) Hendrik Pouwelsz, huwde I.(1677) Trijne Jans, overl. 1678/’79; huwde II.(1679) Mechteld Jacobs, welke 2 april 1718 nog leeft. Zijn nakomelingen in mannelijke lijn noemde zich Van Aalderen.
2) Gerrit Pouwelsz, huwde 1684 Hendrikje Aloffs; uit dit huwelijk zes kinderen; hij overleed tussen 1696 en 1718. Zijn nakomelingen in mannelijke lijn noemden zich Van Aalderen.
3) Fennigje Pouwels, huwde 1674 Gerrit Hendriksz.
4) Evertje Pouwelsz, huwde 1686 Hermen Mensing.

Er zal dus gezien de uitdrukking "broers en zusters" in het testament van Hendrik Pouwelsz in 1678 tenminste nog een zoon van Pouwel Assies volwassen geworden moeten zijn. ik vond hem niet te Zwolle. Misschien Is hij te Heino of omgeving gebleven. Om hem te vinden is doorzoeken van de doopboeken van Heino op een N. Pouwelsz die daar kinderen liet dopen nog een mogelijkheid.

Misschien ook dat onderzoek in de archieven van Heino op het rijksarchief in de provincie Overijssel aanknopingspunten geeft. Er is naar ik meen een hoofdgeldregister ult 1675 en misschien zijn er nog andere stukken. Ook onderzoek in de (in 1694 beginnende?) DTB-boeken van Heino naar mensen met de voornaam Asse of het patronym Assien kan nog wat opleveren. In een heel ander verband vond ik bijvoorbeeld:

Jan Hendriks, jongman en zoon van Hendrik Asjes in Heino, trouwde 12 nov 1730 te Colmschate (bij Deventer) met attestatie van Heino en Dalfsen met Webbeken Gerrits, weduwe van Derk Lambertsz van der Krodden (Webbeken was in 1685 geboren en een zoon uit haar eerste huwelijk, Jan van der Krudden (geb. 1713) was de grootvader van mijn voormoeder Jenneke Krudde (1795-1832), de vrouw van Hermannus van Aalderen Assueruszn (1785-1831)).

In elk geval is er stof te over om hypotheses op te stellen en verder onderzoek te doen. Ik denk niet dat ik daar de komende tijd gelegenheid voor zal hebben, maar zo dat wel het geval is en er enig resultaat uitkomt zal ik het u zeker laten weten.

U alle goeds toewensend en veel succes bij verder onderzoek, eindig ik

met vriendelijke groet

Jan van Hunnik

2 opmerkingen:

  1. In aanvulling op de onderzoeksresultaten van Jan Hunnik. Hij vermeldt dat bij het huwelijk van Hendrick en Machteld als getuige zijn stiefvader aanwezig is. Hieruit volgt de conclusie dat zijn vader al overleden is in 1721 en zijn moeder kennelijk hertrouwd is. Nu wel bij verder onderzoek kwam naar boven dat Gerrit Pouwelsz op 2 april 1718 overleden is en zijn vrouw Hendrikje ALoffs op 21 juli 1721 hertrouwd is met Jurrien Kleijn. Als getuige bij dit huwelijk treedt Assuerus van Aalderen op. De broer van Mechteld. Mocht er nog enige twijfel kunnen bestaan over de verbondenheid van de Pouwels met de van Aalderen familielijn is bij deze alle twijvel geheel verdwenen.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Interessant, Ik stam ook af van Powel Assies en ben ook bij vlagen bezig met mijn stamboom. In woon in Zwolle en ik ga eens kijken in de Waterstraat, misschien vind ik het woonhuis... Verder ben ik een spoor uit het verleden tegen gekomen in het Prov. Overijssels museum. Helemaal op de boven verdieping van dit museum is staat een vitrine. In deze glazenkast bevind zich een metalen plaat met de initialen van zilversmeden. Ergens op die plaat staat IVA, dat is het meesterteken van Johannes van Aalderen. M.v.g. Herman van Aalderen (buteo@home.nl)

    BeantwoordenVerwijderen