Pouwel Assies en Den Alerdinck

In 2009 publiceerde ik op deze blog een brief van C J Hunnik onder de titel De kinderen van Pouwel Assies.  Hierin voert meneer Hunnik als oudste stamvader van het geslacht van Aalderen, Pouwel Assies op.  Op dat moment kon slechts aannemelijk worden gemaakt dat het landgoed den Alerdinck vlakbij Heino een verband moest hebben met de keuze van de familienaam van Aalderen voor de kleinkinderen van Pouwel Assies. Een recentelijk bezoek aan het Historisch Centrum Overijssel bracht enkele feiten naar boven waarmee de waarschijnlijkheid van dit verband kan worden omgezet naar een hoge mate van zekerheid.

Alvorens hier verder op in te gaan eerst enige historische context met betrekking tot het landgoed "den Alerdinck" in de 17e eeuw. In het werk De Havezaten in Salland en hun bewoners door A.J. Gevers & A.J. Mensema (2004) leren we dat de naam Alerdinck voor het eerst wordt genoemd in 1427 in de vorm van  Beert Alerinc als schatplichtige. De uitgang -ink duidt op een bezit. We mogen dus aannemen dat de stichter van de boerderij een zekere Alert of Allard is geweest en Beert een mogelijke nazaat. We kunnen in iedergeval vaststellen dat de naam Alerinc of Alerdinck is blijven plakken.  Later vermeldingen geven aan dat deze naam vanaf circa 1500 vast met de locatie is verbonden en daarmee de basis is gelegd voor het later landgoed 'den Alerdinck'. Op zeker moment is er sprake van een Klein Alerdinck en een Groot Alerdinck. En dat is ook de situatie die we aantreffen in de lijst op verpondingen van Salland in 1601 aanwezig in het archief van het HCO.

Dit is ruimschoots voor dat Pouwel Assies geboren kan zijn maar dat doet er voor dit verhaal nog even niet toe. Voor nu is het voldoende om vast te stellen dat het goed den Alerdinck viel onder het buurtschap Lente. De geschiedenis van het kasteel leert ons dat het landgoed in de 17e eeuw in bezit was van de familie Uterwijck.  In 1647 werd de toenmalige bewoner toegelaten tot het Ridderschap van Overijssel en verkreeg het landgoed in 1648 officieel de status Havezate. Rond die tijd liet de toenmalige eigenaar Peter Uterwijck het huidige landhuis bouwen tussen de reeds bestaande Klein Alerdinck en Groot Alerdinck in.  We zien dit ook terug in het Hoofdgeld  van 1675 en vuurstede geld van 1675 en 1682.  Al deze lijsten zijn nog beschikbaar in het HCO archief te Zwolle en hier begint het interessant te worden.
Als eerste bekijken we de lijsten van Hoofdgeld van het buurtschap Lente uit 1675. Het hoofdgeld was een belasting voor iedereen die ouder was dan zestien jaar. Hij werd geïnd per gezinshoofd en voor ieder persoon ouder dan 16 in het gezin moest 15 stuivers worden betaald. Het kohier vermeld Pouwel Asjes met totaal 3 gezinsleden waar belasting over betaald moest worden. Op de zelfde pagina vinden we ook Hendrik op Alerdinck en 't Huis Alerdinck, Uterwijck. Hoewel niet eenduidig verbonden met het landgoed Alerdinck vinden we hier Pauwel Assies dus terug in het buurtschap Lente.

De volgende belastingkohieren die van belang zijn, zijn de kohieren op vuurstedengeld van 1675 en 1682. Deze belasting die in 1598 was ingevoerd door de Staten van Overijssel ging over 'van yeder vuirstede ofte plaetse die gemaeckt is omme vuir te boeten, als schoorsteenen, kachelovents, backovents, daven ofte eesten, goltsmede- ofte tinnegietersovents ofte anderen hoe die genoempt mogen werden'.  De belasting moest deels door de eigenaar en deels door de gebruiker worden betaalt. Eerst het kohier van 1675

We zien wederom Hendrik op Alerdinck, Hr van den Breehorst en daaronder Pouwel op Alerdinck to Uterwijck. En natuurlijk 't Huis Alerdinck zelf.  We zien hier dus Pouwel Assies direct verbonden met het landgoed Alerdinck. Zeker niet als eigenaar maar hij verbleef in iedergeval in een huis op het landgoed. Op de kohier van 1682 wordt de link weliswaar niet eenduidig gelegd maar Pouwel Assies wordt opnieuw genoemd en wederom direct onder Hendrik op Alerdinck.

We kunnen dus nu met zekerheid stellen dat Pouwel Assies woonde in het buurtschap Lente op het landgoed den Alerdinck waar hij een bescheiden woning had die hij deelde met 2 anderen.  Of dit zijn vrouw en nog 1 kind was of 2 kinderen weten we niet.
Van het huwelijk van Fennigje Pouwels en Gerrit Pouwels weten we dat zij kwamen uit Lenthe. Van de testamenten van Evertje, Hendrik en Gerrit Pouwels weten we dat Pouwel Assies hun vader was. We weten ook dat Pouwel Assies in iedergeval van 1675 tot 1682 woonde in een huis op het landgoed den Alerdinck in het buurtschap Lente. Het lidmaten register van Zwolle leert ons dat Pouwel Assies in mei 1692 naar Zwolle is gekomen met attestatie van Heino.

Hoewel Heino niet onder het buurtschap Lente valt gaat het hier om waar Pouwel Assies kerkte. Aangezien de bewoners van de buurtschappen zich niet zo veel gelegen lieten aan de kerkelijke en bestuurlijke grenzen bij de keuze van hun kerk, maar deze keuze meer bepaalde op de bereikbaarheid en eigen vrije keuze, kunnen we stellen dat Pouwel in Heino kerkte maar nog steeds woonachtig kan zijn geweest in het buurtschap Lente. Van de kinderen weten we dat deze reeds voor 1675 in Zwolle leefde.  Hendrik is daar immers in 1677 al getrouwd, Fennigje al in 1674 en Gerrit in 1684 waarbij zijn vader toen nog in leven was.
Assuerus zoon van Hendrik Pouwels wordt in 1714 burger van Zwolle en voert als familienaam van Aalderen. Zijn broers noemen zich ook van Alerdinck of Aalderink wat later bij de meeste verbasterd tot van Aalderen. We kunnen nu met hoge mate van zekerheid zeggen dat deze naam is gebaseerd op de plek waar hun vaders als kind zijn opgegroeid en in iedergeval hun grootvader een lange tijd heeft gewoond. Of er een familie relatie bestaat met de eerst vermelde bewoner Beert Alerinc kan niet worden vastgesteld. Voor nu blijft Pouwel Assies de oudst bekende voorvader die met zijn kinderen woonde in een huis dat onderdeel was van het landgoed 'den Alerdinck' in al zijn omvang. Daarmee is de oorsprong van de familienaam 'van Aalderen' definitief verbonden aan dit landgoed.
Misschien dat verdere bestudering van de leenprotocollen, belastingkohieren en andere oude archieven in de toekomst nog meer inzichten verschaft over den Alerdinck en zijn bewoners.